دوران نوزادی یکی از زیباترین و در عین حال حساسترین دوران زندگی کودک است. طی یک سال اول، کودک شما رشد جسمی، ذهنی، احساسی و اجتماعی قابلتوجهی را تجربه میکند. برای والدین، بهویژه آنهایی که برای اولینبار صاحب فرزند شدهاند، داشتن اطلاعات دقیق و جامع درباره نیازهای کودک در این دوره حیاتی است. در ادامه، بهصورت مفصل به جنبههای مختلف مراقبت از نوزاد از بدو تولد تا یکسالگی میپردازیم.
رشد و تکامل فیزیکی
ماه اول تا سوم
وزن و قد: نوزادان در هفته اول تولد معمولاً ۵ تا ۱۰ درصد از وزن تولد خود را از دست میدهند، اما تا هفته دوم مجدداً به وزن اولیه بازمیگردند.
حرکات: در این مرحله، نوزاد توانایی کنترل حرکات خود را ندارد. اما بازتابهایی مانند مکیدن، گرفتن انگشت و حرکات غیرارادی را نشان میدهد.
بینایی و شنوایی: نوزاد در این سن میتواند اشیاء را در فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتری ببیند و به صداهای آشنا واکنش نشان دهد.
ماه چهارم تا ششم
کنترل سر و گردن: کودک به تدریج میتواند سر خود را بالا نگه دارد.
غلتیدن: بسیاری از نوزادان شروع به غلتیدن از شکم به پشت و بالعکس میکنند.
مهارت گرفتن اشیا: کودک اشیای نزدیک را با دست میگیرد و به دهان میبرد.
ماه هفتم تا نهم
نشستن: بیشتر نوزادان میتوانند بدون کمک بنشینند.
چهار دستوپا رفتن: آغاز حرکت بهصورت خزیدن یا چهار دستوپا رفتن.
کنجکاوی: نوزاد سعی میکند به اشیای دور از دسترس برسد.
ماه دهم تا دوازدهم
ایستادن با کمک: کودک میتواند خود را بالا بکشد و بایستد.
راه رفتن: برخی کودکان ممکن است شروع به برداشتن قدمهای اول کنند.
مهارتهای ریز: گرفتن اشیای کوچک با دو انگشت (انگشت اشاره و شست).
تغذیه
شیر مادر یا شیر خشک؟
تغذیه انحصاری با شیر مادر تا شش ماهگی توصیه میشود. شیر مادر تمام نیازهای غذایی نوزاد را تأمین میکند.
اگر شیر مادر در دسترس نباشد، شیر خشک با فرمول مخصوص نوزادان انتخاب مناسبی است.
غذای کمکی (بعد از شش ماهگی)
شروع با پوره سبزیجات ساده مانند هویج یا کدو.
اضافه کردن تدریجی غلات، میوهها و پروتئینهای نرم (عدس، گوشت پخته).
هر غذا را جداگانه و با فاصله چند روز امتحان کنید تا احتمال حساسیت بررسی شود.
مواد غذایی ممنوع تا یکسالگی
عسل (خطر بوتولیسم)
شیر گاو
تخممرغ نپخته
نمک و شکر زیاد

خواب نوزاد
الگوی خواب در ماههای اول
نوزادان تازه متولد شده تا ۱۸ ساعت در شبانهروز میخوابند.
خواب به صورت متناوب و بدون الگوی مشخص است.
خواب در ۶ تا ۱۲ ماهگی
کودک معمولاً ۲ تا ۳ چرت روزانه دارد و شبها حدود ۶ تا ۸ ساعت متوالی میخوابد.
روتین خواب شامل حمام، ماساژ، و لالایی در محیطی آرام میتواند کمککننده باشد.
نکات ایمنی خواب
نوزاد را به پشت بخوابانید.
از بالش، پتو و عروسک در تخت نوزاد پرهیز کنید.
دمای اتاق را متعادل نگه دارید.
بهداشت و مراقبت روزمره
حمام
تا زمان افتادن بند ناف، از اسفنج مرطوب استفاده کنید.
پس از آن، حمام منظم با آب ولرم و شویندهی مخصوص نوزاد کافی است.
مراقبت از پوست و پوشک
تعویض پوشک بهطور مرتب باعث پیشگیری از سوختگی پوست میشود.
استفاده از کرم محافظ مانند زینکاکساید در ناحیه پوشک توصیه میشود.
واکسیناسیون و مراقبت پزشکی
برنامه واکسیناسیون معمول در ایران
بدو تولد: BCG (سل)، هپاتیت B، فلج اطفال خوراکی
دو ماهگی: پنجگانه، فلج اطفال
چهار ماهگی: پنجگانه، فلج اطفال
شش ماهگی: پنجگانه، فلج اطفال، هپاتیت B
دوازده ماهگی: سرخک، سرخجه، اوریون (MMR)
مراجعه منظم به پزشک
پایش رشد (وزن، قد، دور سر)
بررسی مراحل رشد ذهنی و حرکتی
مشاوره درباره تغذیه و سلامت
ایمنی و محیط کودک
از وسایل ایمنی مانند قفل کشوها، درپوش پریز برق، و محافظ گوشه میز استفاده کنید.
تخت کودک باید دارای نردههای ایمن با فاصله مناسب باشد.
اسباببازیها باید بدون قطعات کوچک و قابل بلع باشند.
رشد ذهنی، ارتباطی و احساسی
تولد تا ۳ ماهگی
واکنش به صدا و نور
تمرکز روی چهرهها، لبخند اجتماعی
۴ تا ۶ ماهگی
غان و غون کردن
شناخت صداهای آشنا
۷ تا ۹ ماهگی
درک مفهوم علت و معلول (مثلاً افتادن اسباببازی)
شناسایی چهرههای آشنا از غریبهها
۱۰ تا ۱۲ ماهگی
استفاده از اشارهها، درک برخی واژهها
تقلید از حرکات ساده مانند کف زدن یا دست تکان دادن
علائم هشداردهنده
در صورت مشاهدهی علائم زیر سریعاً با پزشک مشورت کنید:
تب بالای ۳۸ درجه در نوزاد زیر ۳ ماه
بیحالی شدید یا خوابآلودگی غیرعادی
مشکل در تنفس یا رنگپریدگی
عدم افزایش وزن مناسب
کاهش ادرار یا مدفوع برای مدت طولانی
سخن پایانی
سال اول زندگی نوزاد مملو از لحظات خاص، پیشرفتهای سریع و چالشهای جدید است. والدین با صبر، آگاهی و دریافت حمایت تخصصی میتوانند این دوران را با آرامش و اطمینان طی کنند. توجه به رشد جسمی و ذهنی کودک، تغذیه مناسب، محیط امن و تعامل عاطفی، پایهگذار آیندهای سالم و موفق برای فرزند شما خواهد بود.